وقتی راجع به قرارداد حمل صحبت میکنیم، اغلب بازرگانان و وارد کنندگان بارنامه صادر شده توسط شرکت حمل و نقل را بعنوان قرارداد تلقی میکنند که این برداشت درست است، اما نکاتی وجود دارد که توجه به آنها ضروری است چون تأثیر مستقیمی بر قیمت تمام شده کالا میگذارد. موضوع قرارداد در حمل و نقل و با متصدی حمل موضوعی ظریف است که تا وقتی مساله ای برای محموله پیش نیامده است شاید اهمیت آن از نظر ها پنهان بماند. با مطالعه مطلب زیر میتوانید به جزییاتی پی ببرید که باعث جلوگیری از ریسک و هزینه های اضافی میگردد.
بارنامه سندی است تجاری که سه ویژگی زیر را دارد:
۱. بارنامه رسید دریافت کالا است که شرکت حمل و نقل بین المللی با صدور آن ابراز میکند که محموله را دریافت کرده است.
۲. بارنامه در صورتی که شرایط بارنامه قابل معامله را داشته باشد، سند مالکیت کالاست. یعنی قابلیت پشت نویسی دارد و میتوان با پشت نویسی آن مالکیت آن را تغییر داد. البته این ویژگی منوط به آن است که بارنامه Negotiable باشد که در مطلب دیگری شرایط قابل معامله بودن بارنامه توضیح داده خواهد شد و فعلا موضوع این مقاله نیست.
۳. بارنامه دلیل وجود قرارداد است.
ویژگی سوم بارنامه این مساله را روشن میکند که خود بارنامه دلیل وجود یک قرارداد است. در واقع یعنی، با صدور بارنامه مجموعه قوانینی بر ارتباط بین مشتری و متصدی حمل و نقل بین المللی فعال میشود که به آن قانون ناظر بر قرارداد میگوییم. حالا، سوالی که مطرح میشود این است که وقتی قرارداد دیگری بین مشتری و متصدی حمل و نقل بین المللی منعقد نشده است و از طرفی گفتیم که بارنامه دلیل وجود قرارداد است و انگار قانونی ناظر بر این تعامل حاکم میشود، این قرارداد نوشته نشده و این قانون نامرئی چیست؟
در حقیقت، ۲ وضعیت پیش میاید:
۱. برای محموله مورد نظر قراردادی جداگانه با شرکت حمل و نقل بین المللی ایرانی نوشته نشده است و فقط بارنامه صادر شده است.
۱-۱. بارنامه توسط شرکت حمل و نقل بین المللی خارجی صادر شده است.
۱-۱-۱. کرایه حمل به شرکت حمل و نقل بین المللی خارجی پرداخت شده است. (ترمهای گروه C و D در اینکوترمز)
۱-۱-۲. کرایه حمل به شرکت حمل و نقل بین المللی ایرانی پرداخت شده است. (ترمهای گروه E و F در اینکوترمز)
۱-۲. بارنامه توسط شرکت حمل و نقل بین المللی ایرانی صادر شده است.
۲. برای محموله مورد نظر قراردادی جداگانه علاوه بر بارنامه با شرکت حمل و نقل بین المللی ایرانی نوشته شده است.(ماده ۲۷ آیین نامه تاسیس شرکتهای حمل و نقل بین المللی)
در اینجا به توضیحات مربوط به هر کدام از حالتهای ممکن میپردازیم:
۱. برای محموله مورد نظر قراردادی جداگانه با شرکت حمل و نقل بین المللی ایرانی نوشته نشده است و فقط بارنامه صادر شده است.
۱-۱. بارنامه توسط شرکت حمل و نقل بین المللی خارجی صادر شده است.
۱-۱-۱. کرایه حمل به شرکت حمل و نقل بین المللی خارجی پرداخت شده است.(ترمهای گروه C و D در اینکوترمز)
در این شرایط شرکت حمل و نقل بین المللی ایرانی در نقش نماینده وارد عمل شده است و مسئولیت ایشان بعنوان نماینده یا کارگزار درنظر گرفته میشود که در اصطلاح حمل و نقل در نقش نماینده مسئولیت Duty Of Care دارد. یعنی در صورت بروز خسارت، باید ثابت شود که نماینده مراقبتهای لازم در انتخاب مجریان مربوط را انجام نداده است. وظیفه اثبات این ادعا بعهده مدعی است. این مطلب در پشت بارنامه نوشته شده است. اگر به پشت بارنامه توجه کرده باشید، خطوطی با فونت کوچک نوشته شده است که از نظر فنی درواقع این مطالب روی بارنامه است. این مطالب در واقع متن کنوانسیونی است که بعنوان قوانین ناظر بر آن قرارداد حمل شناسایی میشود. توجه به این نکته بسیار ضروری است که با وجود اینکه شما ممکن است هیچگاه این متن را نخوانید، اما این مطالب مسئولیتهای متصدی حمل در قبال شما را تعیین میکند. بعبارت دیگر، در شرایطی بروز خسارت، مسئولیت اصلی متوجه شرکت حمل و نقل بین المللی خارجی صادر کننده بارنامه است. مگر اینکه متصدی حمل و نقل بین المللی ایرانی مسئولیت پیمانکار اصلی را بعهده گرفته باشد که این شرایطی است که در مورد بعد توضیح خواهیم داد.
۱. برای محموله مورد نظر قراردادی جداگانه با شرکت حمل و نقل بین المللی ایرانی نوشته نشده است و فقط بارنامه صادر شده است.
۱-۱. بارنامه توسط شرکت حمل و نقل بین المللی خارجی صادر شده است.
۱-۱-۱. کرایه حمل به شرکت حمل و نقل بین المللی خارجی پرداخت شده است. (ترمهای گروه C و D در اینکوترمز)
۱-۱-۲. کرایه حمل به شرکت حمل و نقل بین المللی ایرانی پرداخت شده است. (ترمهای گروه E و F در اینکوترمز)
در این وضعیت چنانچه کرایه دریافت شده توسط متصدی حمل و نقل بین المللی ایرانی به نمایندگی شرکت حمل و نقل خارجی گرفته شده باشد و مدارکی دال بر اثبات این مساله وجود داشته باشد، در اینصورت وضعیت شماره 1 که قبلا شرح دادیم پیش میاید، در غیر اینصورت دریافت کرایه حمل توسط متصدی حمل و نقل بین المللی ایرانی دلیلی بر نقش وی بعنوان پیمانکار اصلی است. از طرف دیگر بارنامه متصدی حمل و نقل بین المللی خارجی نمیتواند از نظر حقوقی مرجعی مناسب بعنوان قانون ناظر بر قرارداد بین متصدی حمل و نقل بین المللی ایرانی و مشتری ایرانی در نظر گرفته شود چون توسط شرکت خارجی صادر شده است و بنابراین قوانین ناظر به قرارداد، همان قوانین عمومی صنفی ارائه شده توسط مرجع صادر کننده مجوز فعالیت شرکتهای حمل و نقل بین المللی ایرانی (ماده ۲۶ آیین نامه تاسیس شرکتهای حمل و نقل بین المللی) میباشد که در حقیقت همان قوانین نمونه فیاتا است. البته بعضی از مراجع حقوق در چنین شرایطی قانون بخش قرارداد حمل در قانون تجارت را قانون ناظر بر قرارداد میدانند که البته بعد از مراجعه به حکم های وحدت رویه، همان قوانین عمومی صنفی قانون ناظر بر قرارداد خواهد بود. (حکم وحدت رویه شماره ۲۹)
۱. برای محموله مورد نظر قراردادی جداگانه با شرکت حمل و نقل بین المللی ایرانی نوشته نشده است و فقط بارنامه صادر شده است.
۱-۱. بارنامه توسط شرکت حمل و نقل بین المللی خارجی صادر شده است.
۱-۱-۱. کرایه حمل به شرکت حمل و نقل بین المللی خارجی پرداخت شده است. (ترمهای گروه C و D در اینکوترمز)
۱-۱-۲. کرایه حمل به شرکت حمل و نقل بین المللی ایرانی پرداخت شده است. (ترمهای گروه E و F در اینکوترمز)
۱-۲. بارنامه توسط شرکت حمل و نقل بین المللی ایرانی صادر شده است.
در این وضعیت متن ریز نوشته شده در پشت بارنامه (از نظر فنی بهتر است بگوییم روی بارنامه) قانون ناظر برقرارداد است. این متن براساس یکی از کنوانسیونهای اصلی در صنعت حمل و نقل میباشد که بستگی به نوع بارنامه صادره دارد. کنوانسیون در واقع معاهده ایست بین المللی که کشورهای عضو آن را بعنوان قانون در کشور خود پذیرفته اند و پس از عضویت مانند قانون همان کشور میباشد.
۱. برای محموله مورد نظر قراردادی جداگانه با شرکت حمل و نقل بین المللی ایرانی نوشته نشده است و فقط بارنامه صادر شده است.
۱-۱. بارنامه توسط شرکت حمل و نقل بین المللی خارجی صادر شده است.
۱-۱-۱. کرایه حمل به شرکت حمل و نقل بین المللی خارجی پرداخت شده است. (ترمهای گروه C و D در اینکوترمز)
۱-۱-۲. کرایه حمل به شرکت حمل و نقل بین المللی ایرانی پرداخت شده است. (ترمهای گروه E و F در اینکوترمز)
۱-۲. بارنامه توسط شرکت حمل و نقل بین المللی ایرانی صادر شده است.
۲. برای محموله مورد نظر قراردادی جداگانه علاوه بر بارنامه با شرکت حمل و نقل بین المللی ایرانی نوشته شده است.(ماده ۲۷ آیین نامه تاسیس شرکتهای حمل و نقل بین المللی)
هر گاه قراردادی علاوه بر بارنامه صادره وجود داشته باشد، چه بارنامه توسط شرکت حمل و نقل بین المللی ایرانی صادر شده باشد و چه نشده باشد، قرارداد نافذ و معتبر است و نسبت به بارنامه در اولویت قرار میگیرد. نکته قابل توجه این است که در متن این قرارداد، متصدی حمل و نقل بین المللی نمیتواند مفادی بگنجاند که از مسئولیتهای وی از آنچه که در قوانین عمومی صنفی مطرح شده است، کمتر باشد.
نمونه یک قرارداد با متصدی حمل را اینجا میتوانید ببینید.
دیدگاه‌های کاربران