متروکه شدن کالا و عواقب آن

تمام کالاهایی که به گمرک مقصد وارد میشوند و چه در انبارهای عمومی گمرک و چه در انبارهای اختصاصی تخلیه و برای آنها قبض انبار صادر میشود، میبایست در مدت زمان مشخصی عملیات ترخیص آنها انجام و از گمرک خارج شوند. ولی اگر به هر دلیلی این مدت زمان منقضی شود و کالا همچنان در انبار بلاتکلیف باشد، مشمول قوانینی که برای این کالاها وجود دارد میشوند و اصطلاحا متروکه میشوند. زمانیکه یک کالا متروکه میشود، وارد مسیری میشود که میتوان گفت که در بهترین حالت شاید صاحب کالا متضرر نشود یا لااقل زیاد متضرر نشود. بنابراین پیش از انجام عملیات واردات یک کالا، میبایست تمام تدابیر لازم برای جلوگیری از متروکه شدن آن در نظر گرفته شود.

شرایط زمانی نگهداری کالاها در انبار

کالاهایی که وارد انبارهای عمومی گمرکات میشوند، پس از صدور قبض انبار صاحب کالا  به مدت 3 ماه زمان دارد تا عملیات ترخیص را انجام دهد و حقوق عوارض گمرکی رو پرداخت کند. اگر به هر دلیلی صاحب کالا موفق ترخیص کالا در این مدت زمان نشود، ابتدا یک نامه اخطار از سوی گمرک صادر میشود و مهلت زمان حداکثر 20 روزه ای برای تعیین تکلیف به صاحب کالا داده میشود. در این مدت، اگر صاحب کالا مستندات لازم و کافی مبنی بر دلایل عدم امکان ترخیص کالا همراه با نامه درخواست به گمرک ارائه دهد، ممکن است گمرک یک مهلت حداکثر 2 ماهه به صاحب کالا جهت تعیین تکلیف بدهد که البته طبیعتا مهلت 20 روزه ای که در نامه اخطار گمرک اعلام شده است مشمول مهلت 2 ماهه میباشد. نکته ای که وجود دارد این است که اراِئه درخواست از سوی صاحب کالا جهت دریافت مهلت دوماهه، مستلزم تسویه حساب هزینه های انبارداری تا روز ارائه درخواست و ارائه مستندات است. بنابراین در صورتیکه مستندات ارائه شده برای دلایل عدم امکان ترخیص ناکافی باشد، کالا متروکه میشود و در نهایت اگر پس از گذشت مدت زمان دوماهه تمدید شده همچنان کالا ترخیص نشده باشد، طبیعتا کالا متروکه میشود.

البته زمانیکه یک کالا ترخیص میشود، چون گمرک حقوق ورودی و عوارض مرتبط به کالا را دریافت کرده است، به این معنا نیست که کالاها میتوانند تا هر زمانی در انبارهای گمرک باقی بمانند. پس از ترخیص کالا، حداکثر یک ماه فرصت برای خروج کالاها از گمرک وجود دارد که این مدت قابل تمدید نیست و قطعا پس از آن کالا متروکه میشود. بنابراین صاحب کالا از زمان صدور قبض انبار، در بهترین حالت حداکثر 6 ماه فرصت برای خروج کالا از گمرک دارد.

مبنای ارزش گذاری توسط گمرک

این ضوابط برای کالاهایی که در انبارهای اختصاصی صاحبین کالا تخلیه میشوند متفاوت است. کالاهایی که در انبارهای اختصاصی تخلیه شده اند، 8 ماه فرصت غیر قابل تمدید برای ترخیص دارند و پس از آن یک اخطار 20 روزه داده میشود که اگر آن مهلت هم منقضی شود، طبق دستورالعمل مشخصی که در ادامه خواهیم گفت با این کالاها برخورد میشود.

البته که انجام تمام فرآیندی که گفته شد، بستگی به نوع کالا دارد. در واقع استثنائاتی در این مورد وجود دارد.

در مورد سه دسته از کالاها؛ کالاهای فسادپذیر، کالاهایی که نگهداری آنها مستلزم صرف هزینه بسیار زیادی است و کالاهایی که نگهداری آنها مخاطره آمیز است، رویه و زمانهای گفته شده اعمال نمیشوند و گمرکات بر حسب نوع و مقدار و ارزش کالاها ممکن است در زمانهای خیلی کوتاهتری اخطار متروکه شدن کالا را صادر کنند و کالا خیلی زودتر متروکه شود. 

شرایط دیگری که مشمول قاعده عمومی متروکه شدن کالا نمیشود، شرایطی ست که علت توقف کالا در گمرک صاحب کالا نیست. مثل زمانیکه دریافت مجوزات لازم یا بررسیهای گمرک و هر علت و فرآیند دیگری که گمرک متصدی انجام آن است به طول انجامد که در اینصورت طبیعتا مهلت مقرر شامل این دسته از کالاها نمیشود.

نحوه تعیین تکلیف کالاهای متروکه

زمانیکه صحبت از کالاهای متروکه میشود، پای سازمان جمع آوری و فروش اموال تملیکی به میان می آید. وظیفه این سازمان در اختیار گرفتن کالاهای متروکه، کالاهای غیرمجاز و کالاهای بلاصاحب و فروش آنها را بر اساس دستورالعملهای مشخص برای هر یک دارد. 

در مورد کالاهای متروکه، زمانیکه کالا در اختیار سازمان جمع آوری و فروش اموال تملیکی قرار میگیرد، اتفاقی که قرار است بیوفتد این است که سازمان اقدام به فروش کالای متروکه میکند و پس از کسر حقوق و عوارض گمرکی، هزینه های ترخیصیه و قبض انبار و باقی هزینه های متعلق به شرکت حمل و نقل و هزینه های انبارداری، هزینه های انجام شده در سازمان برای فروش کالا و هر هزینه دیگری که از زمان ورود کالا به گمرک ایجاد شده است، مابقی را به صاحب کالا منتقل میکند، البته اگر چیزی مانده باشد! 

نکته ای که وجود دارد این است که زمانیکه کالای متروکه به مرحله فروش توسط سازمان اموال تملیکی میرسد، اولین شخصی که اولویت برای خرید کالا دارد صاحب کالاست. در واقع سازمان در ابتدا به صاحب کالا اعلام میکند که اگر تمایل دارد میتواند کالای خودش را خریداری کند! اگر این اتفاق نیوفتاد، پس از آن ، از طریق مزایده کالا به فروش میرسد و در واقع با اینکار صاحب کالا خود از تمامی حقوقش محروم میکند مگر در صورتیکه مازاد فروش وجود داشته باشد و بخشی از مبلغ فروش کالا به خود صاحب کالا برسد.